Een tocht naar de onderwereld is een (bijna) onmogelijke beproeving ondergaan. Het is er donker, tijdloos, gewichtsloos en emotieloos. Het is verdwalen in een labyrinth en vechten met jezelf of een monster. Het is een initiatierite naar volwassenheid. Niet iedereen lukt het deze worsteling boven te komen.

Groot gebracht in de ‘Leidse school’ zie ik onderwereld-motieven om me heen. De boeken van Harry Potter bijvoorbeeld zit vol Onderwereld-symboliek. Het is ook mogelijk hedendaagse trends en gedrag ermee te verklaren. Waarom kiezen veel forenzen in Nederland voor zwart als autokleur? Met bovenstaande symboliek is hun baan een beproeving voor ze en de auto is Charon de veerman om ze over den Styx heen te zetten. Dus reis je van Noord naar Zuid en steek je onderweg de rivier over in een zwarte auto en kom je vervolgens te laat? Grote kans dat je werk een labyrinth voor je is waar je niet uit komt.

De onderwereld was een terugkerend thema in mijn uitgaven, maar het is ook te terug te zien in werk van anderen. De Kast heeft weer een mooi Frysktalig nummer uitgebracht. Qua stijl haalt het herinneringen op aan de hit In Nije Dei maar bijvoorbeeld ook het minder bekendere De Hel Foarby. Op een of andere manier zijn de mooiste nummers de liedjes die De Kast voor een film heeft geschreven (In Nije Dei en De Hel Foarby) of musical (It Wetter Waakst). Al zullen anderen wellicht andere voorkeuren hebben.

Ook wat woordkeus betreft valt het laatste nummer geheel in de stijl van De Kast. In 1997 wijdde ik reeds een verhaal over verwijzingen naar de Onderwereld in de tekst van In Nije Dei. Ook in het liedje van De Hel Foarby zijn daar verwijzingen naar - uiteraard met de interpretatie met een Klassieke bril. Zie hiervoor mijn opmerkingen uit 1997.

De hel kan - hoewel meer christelijk dan klassiek - gelijk gesteld worden met de onderwereld. De titel alleen al zegt dat de ik-persoon als een Orfeus de onderwereld getrotseerd heeft. De onderwereld is voor iedereen anders. Het is een initiatierite, een worsteling. Voor de personages in de film is dit het uit schaatsen van de elfstedentocht. Zowel in de muziek als in de tekst komt deze beproeving, het afdalen in de onderwereld, naar voren. De eerste regels zijn zonder meer op de onderwereld van toepassing (vertaling):

Een wijdverlaten vreemdte

Een grauwe grijze gloed

Het vaste, stevige bonzen van mijn bloed

Het geluid van ijs en ijzer

Van wind en weer en kou

Van ritmes in een rauwe, ruige hel

Verblind door de verre, witte diepte

Verwond door een wrede, witte wereld

Maar er zijn ook tegenstellingen met de mythe. In dit geval weet de Orfeusfiguur wel de dondere aarde van de onderwereld boven te komen. Dat komt omdat in tegenstelling tot de mythe Euridice voorop gaat, als een baken, om de weg naar boven te vinden. En de hel is wit en maar de aarde is zwart. De onderwereld is aardezwart. Het wit staat uiteraard voor het ijs en de sneeuw. Dit is niet minder positief dan het zwart van de aarde, al is het maar omdat je door het ijs kan zakken, wat dan alsnog een afdaling is. Maar: zij is een schijnsel en gaat op vleugels. En dat is omdat ze een schim is. In onderwereld hebben schimmen geen lijf meer.

In het donker van de aarde, was je een schijnsel op mijn weg

Op jouw vleugels ging ik de hel voorbij

De tocht van Bonifatius naar Friesland is ook een afdaling naar de onderwereld. Friesland is vreemd, barbaar, guur en staat voor alles wat de normale bovenwereld Holland niet heeft. Niet toevalliig vindt Bonifatius er de dood. In het musical titelsong van Bonifatius It Wetter Waakst gaat het over Bonifatius en om de relatie tussen een vader en een dochter. Los van de musical gaat het om de relatie tussen een man en een meisje. Ook in deze tekst lees ik woorden die passen bij een onderwereld zoals de aarde die geen houvast meer geeft, omdat je een schim bent, of omdat je in de Onderwereld bent weggegleden. In vertaling:

Het water stijgt....het komt steeds dichterbij

De lucht is zwart....de druppen vallen op mij

De aarde geeft geen houvast meer en mijn voeten vinden geen grond

In dit land waar ons leven ooit begon

De zin ik weet niet meer wat goed is en wat kwaad doet mij denken aan Hades (Rom.: Pluto), de koning van de onderwereld, die Persefone (Proserpina) roofde en worstelt de dubbele loyaliteit van haar. Persefone is dan wel niet de dochter van Hades (zoals in de musical), maar ze had het best kunnen zijn. Als ik deze vrije interpratie even vast houd (dat mag, blijkens het woord famke) kom ik bij de tekst van het meisje in kwestie in hetzelfde liedje:

Jouw meisje was ik, jouw eigen vlees en bloed

Jij leidde mij en alles kwam wel goed

Niemand kon ons scheiden en niemand kon ons iets doen

Ik zie hierin de dubbelrol die Persefone heeft. In de herfst/winter verblijft ze Hades, de god die haar geroofd heeft, als echtgenote in de onderwereld. In de lente/zomer is haar man niet mee loyaal maar verblijft ze bij haar moeder in de bovenwereld. En als een van de weinige bewoners is zij wel van vlees en bloed.

Zoals eerder geschreven: het is maar een interpretatie en ik denk niet dat De Kast bewust aan de onderwereld denkt als zij liedjes schrijven. Een interpretatie is een manier om een dimensie aan een liedje toe te voegen. In ieder geval roepen de thema’s van film en musical een bepaalde herkenbare mix van Fries jargon en een muziekstijl op bij De Kast, met als herkenbaar resultaat een typische Kast-liedje vol drama en eidigend in een climax.